Ένας Έλληνας την εποχή των τυχοδιωκτών, στις αρχές του 16ου αιώνα.

Ο Ιάκωβος Βασιλικός Μαρκέττι

«Γιός» του πρίγκιπα της Σάμου και Πάρου

«Απόγονος» της αρχαίας οικογένειας των Ηρακλειδών

Κόμης του Παλατίνο

Ηγεμών της Μολδαβίας, ως Ιωάννης ο Α …..

Απελπισμένος από τα καθημερινά γεγονότα και αφού σχολίασα σχεδόν τα πάντα, σκέφτηκα να μεταφέρω εδώ , για όσους θα έχουν τον χρόνο και το κουράγιο να την διαβάσουν την ιστορία ενός Έλληνα την εποχή της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης και της απόπειρας των Προτεσταντών να έρθουν σε επαφή με την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης «εν αιχμαλωσία», κατά τον γνωστό μας ιστορικό Steven Runciman, από το ενδιαφέρον βιβλίο του οποίου δανείστηκα το απόσπασμα που ακολουθεί.

Θα μου πείτε και με δίκαιο σας εδώ ο κόσμος καίγεται…

Ο Μελάχθων λοιπόν, τον οποίο αναφέρει ο συγγραφέας, είναι ο γνωστός ουμανιστής και ελληνιστής Φίλιππος Μελάχθων, φίλος του Λούθηρου, θερμός υποστηρικτής της Μεταρρύθμισης, γνωστός και για τις απόπειρές του να έρθει σε επαφή με την Ανατολική Εκκλησία, με την οποία πίστευε ότι τον ένωνε η απόρριψη του «πρωτείου» του Πάπα.

Και ιδού το ενδιαφέρον κατά τα άλλα απόσπασμα:

«Το 1555 ο Μελάγχθονας δημιούργησε φιλικές σχέσεις με έναν ελληνικής καταγωγής τυχοδιώκτη, τον Ιάκωβο Βασιλικό Μαρκέττι, ο οποίος αυτοαποκαλούνταν Ηρακλείδης. Ο Ιάκωβος Βασιλικός ήταν ένας αξιοσημείωτος χαρακτήρας ακόμη και για αυτήν την εποχή των τυχοδιωκτών.

Ήταν αντικείμενο εικασιών την εποχή που έζησε, και βιογραφίες του γράφτηκαν αργότερα από τον αυλικό ποιητή του, Γιόχαν Σόμμερ, από έναν οργισμένο Παπικό Λεγάτο στην Πολωνία, τον Αντώνιο Μαρία Γκρατσιάνι και, πιο ευσύνοπτα, από έναν Ούγγρο επίσκοπο, τον Χάινριχ Φόργκαχ.

Γεννήθηκε περί το έτος 1515. Σύμφωνα με τη δική του ιστορία ήταν γιός του κληρονομικώ δικαίω Πρίγκιπα της Σάμου και της Πάρου, ο οποίος ανήκε στην αρχαία οικογένεια των Ηρακλειδών, η οποία καταγόταν από τους Βασιλείς της Ηπείρου και από τον ίδιο τον ήρωα Ηρακλή. Οι γονείς του και ο αδελφός του σκοτώθηκαν κατά διαταγή του Σουλτάνου Σελίμ Α, αλλά η γκουβερνάντα του τον διέσωσε και τον μετέφερε στην Κρήτη. Εκεί, κατά τα λεγόμενα του Μελάγχθονα, σπούδασε στο σχολείο που διηύθυνε ο λόγιος Έρμόδωρος Λήσταρχος . Ο βιογράφος του Σόμμερ αναφέρει ότι εκπαιδεύτηκε στη Χίο , κάτι το οποίο είναι περισσότερο πειστικό, αφού ο Λήσταρχος διηύθυνε για ένα διάστημα μια ακαδημία σε αυτό το νησί.

Δεν υπήρχε μέλλον για ένα νεαρό στην Ελλάδα και έτσι πήγε στη Δύση και ανέλαβε υπηρεσία στο στρατό του Καρόλου Έ. Οι Ρωμαιοκαθολικοί βιογράφοι, του απέδωσαν ταπεινότερη καταγωγή. Ο Γκρατσιάνι αναφέρει ότι ήταν γιός ενός Κρητικού ναύτη, ο οποίος ήταν στην υπηρεσία του Ηρακλείδη κυριάρχου της Σάμου. Ο κύριος του τον βρήκε έξυπνο και ελκυστικό, τον εκπαίδευσε καλά και τον χρησιμοποίησε ως γραμματέα. Όταν πέθανε ο Ηρακλείδης , όντας εξόριστος στην Κορώνη της Πελοποννήσου, ο Ιάκωβος Βασιλικός διοικούσε τόσο αποτελεσματικά το σπίτι του, ώστε μπορούσε να απειλήσει τα μέλη της οικογένειάς του ότι θα αρνηθεί να τους δώσει τα νόμιμα κληροδοτήματά τους, εκτός κι αν υπέγραφαν μια επίσημη δήλωση ότι ήταν πράγματι ανιψιός του Ηρακλείδη.

Ο Φόργκαχ ποικίλει την ιστορία βάζοντας το νεαρό άνδρα να δραπετεύει μετά το θάνατο του κυρίου του με όλα τα χαρτιά της οικογένειας .

Τα στρατεύματα του Καρόλου Έ εκείνη την εποχή στάθμευαν προσωρινά στην Κορώνη και όταν την εγκατέλειψαν το 1553, ο Ιάκωβος Βασιλικός είχε πλέον καταταγεί. Πέρασε είκοσι δύο χρόνια στο στρατό του Καρόλου υπηρετώντας στη Γερμανία, υπό τον κόμη Βόλραντ του Μάνσφελντ, και αργότερα στη Γαλλία, υπό τον κόμη Γκύντερ του Σβάρτσμπουρκ, και λαμβάνοντας πολεμικές διακρίσεις.

Το 1555 ήταν στην Αυλή του Καρόλου στις Βρυξέλλες. Εκεί παρουσίασε στην Αυτοκρατορική Καγκελαρία τα χαρτιά του και ένα οικογενειακό δένδρο το οποίο είχε συντάξει. Ο Κάρολος, που επιθυμούσε να τον ανταμείψει για τη στρατιωτική του αντρεία , εντυπωσιάστηκε επαρκώς και τον επιβράβευσε με τον τίτλο του κόμη Παλατίνου.

Αυτός ο τίτλος συνοδευόταν με το δικαίωμα να αποδώσει τον τίτλο του δαφνοστεφούς ποιητή ,έδωσε τον τίτλο στον μελλοντικό του βιογραφικό του Σόμμερ. Αλλά δεν ήταν δημοφιλής στους ρωμαιοκαθολικούς κύκλους γιατί ασχολούνταν με τη νεκρομαντεία και τις προφητείες με τη βοήθεια της αριθμολογίας, συνήθειες καταστρεπτικές για το νέο Πάπα Παύλο Ε.

Όταν ο Κάρολος Ε, παραιτήθηκε αργότερα εκείνο το χρόνο, ήταν καιρός για τον Μαρκέττι να αναλάβει πρωτοβουλίες. Εξοπλισμένος με συστάσεις από τους Κόμητες του Μάνσφελτ και του Σβάρτσμπουργκ, που και οι δύο ήταν Προτεστάντες, και από έναν φίλο τους τον Ιούστο Ιωνά, τον οποίον είχε γνωρίσει στην εκστρατεία στη Γαλλία και ήταν γιός ενός από τους στενότερους συνεργάτες του Λούθηρου, εμφανίστηκε στη Βιττεμβέργη.

Ο Μελάγχθονας χάρηκε με την παρουσία αυτού του διακεκριμένου και καλλιεργημένου Έλληνα, ο οποίος τον έπεισε ότι μια συμμαχία ανάμεσα στους Λουθηρανούς και την εκκλησία της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να επιτευχθεί εύκολα. Ο Ιάκωβος Βασιλικός είχε ταλέντο να βρίσκει εξέχοντες συγγενείς.

Ισχυρίστηκε τώρα ότι ο Πατριάρχης Ιωάσαφ θα έδειχνε μεγαλύτερη συμπάθεια για την υπόθεση του και πως αυτός ο ίδιος θα βοηθούσε με κάθε δυνατό τρόπο.

Ο Μελάχγθονας τον έστειλε με μια εγκάρδια σύσταση στο βασιλιά Φρειδερίκο Β της Δανίας, ο οποίος τον δέχτηκε φιλικά και τον ενθάρρυνε να επισκεφτεί διάφορους Προτεστάντες μεγιστάνες στη Λεττονία και στη Πολωνία. Αλλά οι φιλοδοξίες του μεγάλωναν. Έμαθε ότι ο πρίγκιπας της Μολδαβίας Αλέξανδρος Δ Λεπουσνεάνου ήταν ένας άγριος και κυκλοθυμικός άνδρας που ενδιαφερόταν περισσότερο για τα βοοειδή του και τα γουρούνια του παρά για τους υπηκόους του, και κατά συνέπεια ,δεν ήταν δημοφιλής.

Οι έρευνες του Ιάκωβου Βασιλικού του επέδειξαν ότι η σύζυγος του Αλέξανδρου, η Ρωξάνδρα, ήταν επίσης εξαδέλφη του. Έφθασε στη Μολδαβία το 1558 για να της κάνει μια εξαδελφική επίσκεψη και του έγινε καλή υποδοχή στην Αυλή της, στο Ιάσιο. Αλλά μετά από λίγους μήνες ο Αλέξανδρος ανακάλυψε ότι ο νέος εξάδελφος της γυναίκας του συνωμοτούσε για να τον αντικαταστήσει.

Ο Βασιλικός υποχρεώθηκε να δραπετεύσει, πρώτα στην Κρονστάνδη στη Τρανσυλβανία, όπου παρηγορήθηκε δημοσιεύοντας το αξιοσημείωτο γενεαλογικό του δένδρο, και κατόπιν στην Πολωνία για να επισκεφτεί τους ντόπιους Προτεστάντες φίλους του.

Μετά από μια ανεπιτυχή απόπειρα το 1560, το 1561 εισέβαλε στη Μολδαβία με μια δύναμη πολωνικών βοηθητικών στρατευμάτων. Ο Αλέξανδρος ηττήθηκε και κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη ενώ ο Ιάκωβος Βασιλικός ανέλαβε την παραδουνάβια ηγεμονία της Μολδαβίας με το όνομα Ιωάννη Ά.

Ο Ιάκωβος Βασιλικός, ή Ιωάννης Α θεωρούσε τον εαυτό του πεφωτισμένο και προοδευτικό κυβερνήτη. Η βασιλεία του άρχισε καλά. Μια πρεσβεία φορτωμένη με δώρα και αποτελούμενη από βογιάρους, οι οποίοι είχαν υποφέρει επί Αλεξάνδρου Δ, επιβεβαίωσαν την καλή θέληση του ηγεμόνα της Μολδαβίας στο Σουλτάνο και εξασφάλισαν την επικύρωση του τίτλου του.

Ο βασιλιάς Σιγισμούνδος Αύγουστος της Πολωνίας, ο οποίος τον αποδοκίμαζε μέχρι τότε, έστειλε τώρα πρεσβεία και δώρα για να τον συγχαρεί. Του επέτρεψε επιπλέον να προτείνει γάμο σε μια Πολωνίδα ευγενή, την Κριστίνα Ζμπορόφσκα, θυγατέρα του κυβερνήτη της Κρακοβίας.

Ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος του πρότεινε να κάνουν από κοινού εκστρατεία εναντίον των Τούρκων. Αλλά οι απόψεις του νέου πρίγκιπα για τον Διαφωτισμό δεν ευχαρίστησαν τους πιστούς Ορθόδοξους υπηκόους του.

Ο Ιάκωβος Βασιλικός γεννήθηκε ορθόδοξος. Μπορεί , όπως πολλοί Έλληνες που είχαν μεταναστεύσει στη Δύση, για κάποιο χρονικό διάστημα να είχε προσχωρήσει στο ρωμαιοκαθολικισμό. Αλλά οι Λουθηριανοί του είχαν κάνει βαθιά εντύπωση. Μπορεί να ήταν ειλικρινής όταν ενθάρρυνε τον Μελάγχθονα να προσπαθήσει να επιτύχει συμμαχία των Λουθηρανών και των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά η δική του μέθοδος για να το κάνει αυτό ήταν να προσπαθήσει να μεταρρυθμίσει την Ορθόδοξη Εκκλησία της Μολδαβίας σύμφωνα με τις Λουθηρανικές κατευθύνσεις.

Χωρίς να αναφερθεί καθόλου στον εξάδελφο του και Πατριάρχη, διόρισε Αρχιεπίσκοπο της Μολδαβίας έναν Πολωνό Προτεστάντη τον Jan Lusinsky ή John Lucinious. O Lusinsky όχι απλώς σκανδάλισε τους Μολδαβούς, όντας σύζυγος μιας γυναίκας την οποία έφερε μαζί του στο Ιάσιο, αλλά και άρχισε να επιτίθεται στη Εκκλησία διατάσσοντας μεταρρύθμιση των πρακτικών για την ακύρωση των γάμων .

Η Ορθόδοξη Εκκλησία γενικώς επιτρέπει το διαζύγιο μέσω εκκλησιαστικών δικαστηρίων, αν και αποδοκιμάζει και τη σύναψη περισσότερων από δύο γάμους. Αλλά το διαζύγιο και το δικαίωμα για περισσότερους γάμους λαμβάνονταν εύκολα στη Μολδαβία και στη Βλαχία και ο Lusinsky αποφάσισε να εξαλείψει αυτό που του φαινόταν καθαρή πολυγαμία. Στις προθέσεις του ήταν επίσης να διαλύσει τα μοναστήρια και να απομακρύνει τις εικόνες από τιε εκκλησίες. Αλλά το 1562 πέθανε σχεδόν μετά βεβαιότητας από δηλητήριο.

Ο Ιάκωβος Βασιλικός δεν επέζησε για πολύ. Οι Μολδαβοί ήταν θυμωμένοι για την εμπιστοσύνη που επέδειξε στους Προτεστάντες Πολωνούς και όταν έμαθαν ότι η μελλοντική του σύζυγος, Κριστίνα Ζμπορόφσκα ,ήταν κόρη ενός ανδρός ο οποίος, ενώ ήταν κυβερνήτης της Κρακοβίας, ήταν επίσης ηγέτης μιας αντιτριαδικής αίρεσης, τους κατέλαβε φρίκη και τρόμος.

Αλλά η πτώση του πρίγκιπα επήλθε, όταν άρχισε να κατάσχει χρήματα και να δημεύει πολύτιμα αντικείμενα από τα μοναστήρια. Βρισκόταν σε δεινή οικονομική κατάσταση.

Ο πρώην πρίγκιπας Αλέξανδρος είχε δραπετεύσει με ένα μεγάλο μέρος του εθνικού θησαυρού και τα εισοδήματα της ηγεμονίας, αν και ήταν μεγάλα, δεν ήταν αρκετά για να πληρώσει τον ακριβό διοικητικό μηχανισμό του καθώς και το φόρο υποτέλειας και τις δωροδοκίες που αξίωνε η Υψηλή Πύλη.

Η τελευταία ένδειξη για τις μελλοντικές εξελίξεις ήταν η προσπάθεια του να δημεύσει τα ιερά λείψανα. Ξέσπασαν εξεγέρσεις στις οποίες δολοφονήθηκε η σύζυγος του αρχιεπισκόπου Lusinsky, επειδή ήταν νόθα κόρη ενός Πρίγκιπα, ενώ ο δαφνοστεφής ποιητής Σόμμερ μας αναφέρει ότι έζησε για τρείς βδομάδες κρυμμένος σε δενδρόκηπους και σε δάση.

Ο Πρίγκιπάς ματαίως καλούσε βοήθεια πέρα από τα σύνορα Οι Ρωμαιοκαθολικοί γείτονες δε θα επενέβαιναν και οι Πολωνοί Προτεστάντες ήταν πολύ λίγοι.

Άντεξε για τρείς μήνες εναντίον των επαναστατών σε ένα από τα φρούρια του, και κατόπιν κατέθεσε τα όπλα και εκτελέστηκε. Έτσι τελείωσε η προσπάθεια να εισαχθεί ο Λουθηρανισμός στην Νοτιοανατολική Ευρώπη».