"Ιδομενέας" Νο 2 : Τα όρια της δημιουργίας

Η θλιβερή για την ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού υπόθεση της ματαίωσης του «Ιδομενέα» του Μότσαρτ, από την Διεύθυνση της Γερμανικής Όπερας του Βερολίνου, έχει και μια άλλη πτυχή, όχι μόνο με καλλιτεχνικό, αλλά και ευρύτερο ενδιαφέρον.
Η σκηνοθεσία του Χανς Νόιενφελς, κατά την πρώτη παρουσίαση του έργου το 2003 – άρα αυτό που ματαιώθηκε ήταν η επανάληψη – προκάλεσε ένα «τυπικό βερολινέζικο θεατρικό σκάνδαλο», κατά την διατύπωση γερμανού δημοσιογράφου.
Κραυγές αποδοκιμασίας και σπασμένες πόρτες, συνόδευσαν τότε την πρεμιέρα του έργου, που εν τούτοις συνεχίστηκε κανονικά τις επόμενες ημέρες.
Τότε η έκρηξη οργής των φιλόμουσων είχε στόχο την «καλλιτεχνική αυθαιρεσία» του Νόιενφελς και όπως έγραψε ένας κριτικός «το συγκεκριμένο έργο είναι περισσότερο του Νόιενφελς και λιγότερο του Μότσαρτ. Ένα αναμφισβήτητο αριστούργημα του συνθέτη δεν θα πρέπει να αμαυρωθεί από το υπερτονισμένο «εγώ» ενός σκηνοθέτη του 21ου αιώνα».

Με πιο σκληρά λόγια αναφέρθηκε στον σκηνοθέτη, ένας αναγνώστης της Γκάρντιαν: «Χαίρομαι για την απόφαση της ματαίωσης, όχι για τα εγκλήματα εναντίον του Μωάμεθ, αλλά για το έγκλημα εναντίον του Μότσαρτ».

Τέθηκε δηλαδή, κάτω από δραματικές βέβαια συνθήκες- καθώς συνοδεύτηκε από την απόφαση αυτολογοκρισίας-, το κλασσικό ζήτημα του ρόλου και των ορίων της σκηνοθετικής δημιουργίας,θάλεγα της κάθε δημιουργίας.

Και επειδή πρόκειται για μια «καθημερινότητα» στην θεατρική ιστορία , αλλά και μια ασυνήθιστη, αλλά υπαρκτή πραγματικότητα στην χώρα,έχει νομίζω ενδιαφέρον το κείμενο του Daniel Barenboim, που δημοσιεύθηκε στην LE MOND , (από το ΒΗΜΑ της Κυριακής 8 /10).

« Στο Βερολίνο, η γερμανική όπερα διέγραψε προσωρινά από το ρεπερτόριό της το έργο «Ιδομενέας» με την αιτιολόγηση ότι περιέχει στοιχεία εν δυνάμει προσβλητικά για ομάδα ανθρώπων. Άραγε, όπως η κυβέρνηση οφείλει να προστατεύει τους πολίτες από απειλές βίας και τρομοκρατίας, ομοίως και το θέατρο οφείλει να στερεί από το κοινό του καλλιτεχνικές εκφράσεις, που ενδέχεται να ερμηνευτούν ως προσβλητικές;
Η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και στους συνειρμούς που γεννά είναι μια σχέση μεταξύ ουσίας και αντίληψης. Πολύ συχνά αλλοιώνουμε την ουσία ώστε να προσαρμοστεί στην αντίληψη. Δεν υπάρχει όμως κανένας τρόπος να προκαθορίσουμε την αντίληψη: αυτή συνιστά δικαίωμα κάθε ατόμου.
Ο διάλογος της τέχνης με την πραγματικότητα δεν είναι σημάδι ούτε θάρρους, ούτε ανανδρίας. Πρέπει να απορρέει από την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να εκφράζεται. Η αυτολογοκρισία στην έκφραση είναι το ίδιο αναποτελεσματική με το να προσπαθεί κάποιος άλλος να επιβάλλει καλλιτεχνική άποψη, χρησιμοποιώντας βία. Η τέχνη δεν είναι ούτε ηθική, ούτε ανήθικη, ούτε δημιουργική, ούτε προσβλητική.
Είναι η δική μας αντίδραση απέναντι σε εκείνον που την ερμηνεύει. Η κοινωνία μας θεωρεί όλο και περισσότερο τη διαμάχη ως στοιχείο αρνητικό. Οι διαφορετικές απόψεις αποτελούν θεμέλιο λίθο της δημιουργικότητας. Στερώντας την κοινωνία από έναν ουσιώδη διάλογο συνεχίζουμε να αλλοτριώνουμε ανθρώπους, η συμμετοχή των οποίων είναι απαραίτητη για ένα μέλλον χωρίς βία.
Όπως ο φονταμενταλισμός έτσι και το «πολιτικώς ορθόν» δίνει απαντήσεις όχι για να προάγει την κατανόηση αλλά για να προλαμβάνει ακανθώδεις ερωτήσεις. Με την αυτολογοκρισία στην τέχνη, από φόβο να μη σοκάρουμε συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, ουσιαστικά προσβάλλουμε την ευφυϊα μεγάλου αριθμού μουσουλμάνων. Τους στερούμε την δυνατότητα να αποδείξουν τη νοητική τους ωριμότητα. Συμβάλλουμε στην απομόνωσή τους καθιστώντας τους μέρος του προβλήματος, παρά σύμμαχο στην προσπάθεια να βρεθεί λύση».

Δεν πρόλαβε να κοπάσει ο θόρυβος για την υπόθεση «Ιδομενέας» και νέα περιπέτεια προέκυψε στην Δανία.
Αυτήν την φορά από εσκεμμένη , όντως προσβλητική προβολή ταινίας από ακροδεξιά πολιτική κίνηση.
Σ όλα αυτά όμως μπορούμε τώρα να ξεχωρίσουμε και να τονίσουμε την ελπιδοφόρα έντονη κινητικότητα μεταξύ των καλλιτεχνών και των διανοουμένων, που με σοβαρότητα και νηφαλιότητα επιχειρούν να αναλύσουν το φαινόμενο , και να υποστηρίξουν σθεναρά και τολμηρά τις ελευθερίες των δημιουργών, απένασντι στον φόβο και την απειλή.
Να διασώσουν με λίγα λόγια την αξιοπρέπεια των δημιουργών και την ουσία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.