Το νέο Πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ για τον Πολιτισμό. Από το 1974 στο σήμερα

Στην Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, ο Πολιτισμός είχε την παρουσία του κυρίως ως ιδεολογική και πολιτική επιλογή.
Είναι χαρακτηριστική η σχετική αναφορά στο «δικαίωμα του ελληνικού λαού, να προγραμματίζει αυτός την κοινωνική, οικονομική πολιτική και πολιτιστική πορεία της χώρας», κάτι που εκφράζεται με «την αξιοποίηση των εθνικών λαϊκών παραδόσεων και την συμμετοχή ολόκληρου του λαού στην πολιτιστική εξέλιξη».

Η αναφορά αυτή είναι βαθειά πολιτική ,αλλά ταυτόχρονα γενική και αόριστη για να θεωρηθεί «πρόγραμμα για τον Πολιτισμό».

Το 1976 ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου θα αναφερθεί στην διάρκεια ομιλίας του με θέμα «Το ΠΑΣΟΚ δένει την επιστημονική και καλλιτεχνική δημιουργία με την καθημερινή πολιτική πράξη», στον ρόλο και τις ευθύνες του επιστήμονα και του καλλιτέχνη, στα «θεμέλια μιας νέας λειτουργίας του επιστήμονα και του καλλιτέχνη, που στηρίζεται στην ανοιχτή αναγνώριση της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στην επιστημονική έρευνα και καλλιτεχνική δημιουργία και στην καθημερινή πολιτική πράξη».

Το 1977, ως Αξιωματική πλέον Αντιπολίτευση στις «κατευθυντήριες γραμμές κυβερνητικής πολιτικής», περιλαμβάνεται κεφάλαιο με τίτλο «Μέτρα για μια πολιτιστική ζωή για τους εργαζόμενους».

Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται «ο εμπορευματικός χαρακτήρας του πολιτισμού στην καπιταλιστική κοινωνία και η χαμηλή ποιότητα, που εθίζει το κοινό στα «είδωλα» και κατ επέκταση στην κυρίαρχη ιδεολογία».
«Κυριαρχούν κατά συνέπεια αστυνομικές ταινίες βίας, ρομάντζα με φτηνή συναισθηματολογία, τυποποιημένα έργα τέχνης.»

Παρόν πάντοτε και ο ελληνοκεντρικό χαρακτήρας, που διαπερνά το κείμενο: «Να στηριχθεί η πολιτιστική δραστηριότητα στα χαρακτηριστικά της ελληνικής ζωής, να προβάλλει τα γνήσια εθνικά γνωρίσματα του λαού μας, για να καταπολεμήσει την ομοιόμορφη, ρηχή, και κατευθυνόμενη πολιτιστική προσφορά των πολυεθνικών εταιριών».

Είναι φανερό πως πρόκειται και πάλι για καθαρά πολιτικό και ιδεολογικό κείμενο, που πιθανόν να διαμορφώνει ένα πλαίσιο, όχι όμως πολιτιστική πολιτική, με την έννοια που την γνωρίζουμε σήμερα και σίγουρα όχι ένα πρόγραμμα κυβερνητικής πολιτικής.

Λογικό και αναμενόμενο άλλωστε. Πρώτα πρώτα, το ΠΑΣΟΚ διέρχεται την φάση της έντονης ιδεολογικοπολιτικής του περιόδου, και δεύτερο δεν είχε την παραμικρή εμπειρία διαχείρισης, γνώσης, ενασχόλησης με τα συγκεκριμένα προβλήματα, ώστε να απαντήσει σ αυτά με συγκεκριμένες προτάσεις, ή να εξειδικεύσει την ιδεολογική του πλατφόρμα.

Κυρίως όμως κυριαρχούσαν τα πρωταρχικά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας ,όπως αυτά της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της χειραφέτησης.

Και μετά ήρθε το 1981 και η Μελίνα.
Έφερε μαζί της μια ορμητική άνοιξη που επέτρεψε «να ανθίσουν όλα τα λουλούδια» του πολιτισμού και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Καλλιτέχνες, διανοούμενοι, δημιουργοί, βρέθηκαν στο προσκήνιο. Η λέξη πολιτισμός έγινε συνώνυμο της καθημερινότητας, της ποιότητας ζωής στα αστικά κέντρα και την περιφέρεια. Ο Μπρέχτ έδωσε συμβολικά το όνομά του στην σχεδόν βίαιη κινητικότητα να φτάσει παντού ο πολιτισμός, με την μορφή φεστιβάλ, γιορτών, περιοδειών.
Ο Κινηματογράφος, το θέατρο, η μουσική, το λαϊκό τραγούδι, οι εμβληματικές μορφές της διανόησης και της τέχνης, μπήκαν στα σπίτια έγιναν μέρος της καθημερινότητας.
Και φυσικά, χάρις και στην αστραφτερή και γοητευτική προσωπικότητά της, η ελληνική καλλιτεχνική δημιουργία, ο ελληνικός πολιτισμός γενικότερα, ταξίδεψε στα πέρατα του κόσμου.

Στα επόμενα χρόνια, ο Μικρούτσικος, ο Μπένος και κυρίως ο Βενιζέλος, θα διαμορφώσουν κυριολεκτικά και ολοκληρωτικά αυτό που σήμερα μπορεί να ονομαστεί πολιτιστική ζωή του τόπου.
Τα πάντα κινούνται στις ράγες που έστρωσαν, προς κάθε κατεύθυνση σε όλους τους τομείς της τέχνης και της δημιουργίας.
Ακόμη και η εκτός του «κράτους» πολιτιστική ζωή, επηρεάζεται από αυτήν την πανίσχυρη θεσμική πραγματικότητα που διαμορφώθηκε τόσο στην πολιτιστική κληρονομιά, όσο και στην σύγχρονη Τέχνη.
Ένα κόμμα λοιπόν, που έχει τις ρίζες του σε ένα αριστερό λαϊκό και πατριωτικό κίνημα, δεν μπορεί ασφαλώς να αρνηθεί ή να λησμονήσει τις ιδεολογικές απαρχές του.

Ίσως γι αυτό και ο εύγλωττος τίτλος του τμήματος του «Νέου Προγράμματος», που εξήγγειλε το ΠΑΣΟΚ χθες :
«Πολιτισμός: η ταυτότητά μας»
Με άλλη φρασεολογία, λιγότερο ξύλινη γλώσσα διατυπώνει τις ίδιες, σε μεγάλο βαθμό, κατευθύνσεις και επιλογές:

«Θέλουμε μια νέα πολιτική για τον πολιτισμό, που θα δίνει ευκαιρίες και δυνατότητες σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και θα περιορίζει δραστικά τις πολιτιστικές ανισότητες»

«Θέλουμε μια νέα πολιτική που θα διευκολύνει την δημιουργική καλλιτεχνική έκφραση, αλλά και την αναδιατύπωση της πολιτιστικής μας ταυτότητας όρους του 21ου αιώνα».
Και συνεχίζει σε μια προσπάθεια εξειδικευμένης πολιτικής όπως, «επενδύουμε σε πολιτιστικές υποδομές», «περιορίζουμε τις πολιτιστικές ανισότητες», «αναδεικνύουμε το σύγχρονο πολιτιστικό πρόσωπο της χώρας», «αναβαθμίζουμε τα μαθήματα τέχνης και πολιτιστικής κληρονομιάς», «υιοθετούμε την «βιβλιοθήκη του μαθητή», επεκτείνουμε την «Κάρτα Πολιτισμού», που υιοθετήθηκε για πρώτη φορά στο διάστημα 2000-2004 , σε όλους του Έλληνες», « καθιερώνουμε περισσότερο χρόνο στη δημόσια τηλεόραση για τον πολιτισμό»

Δεν θα αποφύγω το πειρασμό και θα κάνω ένα μικρό σχόλιο.

Τριάντα και περισσότερα χρόνια μετά το «ιδεολογικό μανιφέστο», που είχε όλες τις δικαιολογίες να κυριαρχείται από άλλες προτεραιότητες, να είναι γενικό και αόριστο, και είκοσι χρόνια αποκλειστικής διαχείρισης του πολιτισμού στην χώρα, δεν δικαιολογείται αυτή η ασάφεια, η γενικολογία και σχεδόν ο φόβος ουσιαστικής και τολμηρής προσέγγισης του πολιτισμού.

Κατώτερο των περιστάσεων και των απαιτήσεων της εποχής, φτωχό και ανέμπνευστο, αμήχανο απέναντι στο φαινόμενο πολιτισμός, που τώρα- στον 21ο αιώνα, όπως λέει- αποκτά διατάσεις πολύ ευρύτερες της τέχνης, της κλασσικής πολιτιστικής δράσης, γίνεται πανίσχυρο οικονομικό και ιδεολογικό όπλο, σήμερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της κυρίαρχης λειτουργίας των αγορών και των Μέσω επικοινωνίας, ένα κόμμα με το ιστορικό του ΠΑΣΟΚ στον πολιτισμό, με την συσσωρεμένη εμπειρία και γνώση δεν μπορεί να ψελλίζει κυριολεκτικά ένα αμήχανο και αφελές σχέδιο.

Υ.Γ.1

Μια μόνο αναφορά στην «Κάρτα Πολιτισμού» Η Θεσσαλονίκη μπορεί να διεκδικήσει την σύλληψη του θεσμού, την τεχνική επεξεργασία, την επιλογή των κοινωνικών ομάδων-δικαιούχων της Κάρτας, τις παροχές, την καθιέρωση και την πανελλαδική λειτουργία της.
Σήμερα 106.000 δικαιούχοι της Κάρτας σ όλη την Ελλάδα απολαμβάνουν τα προνόμια ενός θεσμού από τους πλέον πρωτοπόρους σε όλη της Ευρώπη.
Δεν ξεχνώ την συγκινητική δήλωση μιας πολύτεκνης μητέρας, της οποίας όλη η οικογένεια απέκτησε την Κάρτα Πολιτισμού:
«Η Κάρτα έχει αλλάξει την ζωή μας».

Υ.Γ. 2
Είναι να απορεί κανείς, πως εμφιλοχώρησε αυτό το ανούσιο κείμενο για τον πολιτισμό, σε ένα πρόγραμμα, που αναμφισβήτητα προτείνει ένα νέο όραμα για την Ελλάδα, με κοινωνική ευαισθησία, πράσινη ανάπτυξη, που γεννά και πάλι ελπίδες στα ξεχασμένα εκείνα στρώματα του λαού.

Υ.Γ. 3
Τα στοιχεία για την πολιτιστική πολιτική του ΠΑΣΟΚ μέχρι το 1981, έχουν ληφθεί από το ένθετο της Εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» με τίτλο «Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ και η εποχή του»