ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997-Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το Ε΄(και τελευταίο) Μέρος της επίσημης Έκθεσης της "Commission"

Υποδομές

- Το κτιριακό πρόγραμμα αποτέλεσε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος του «Θεσσαλονίκη ‘97». Μετά από μελέτες βιωσιμότητας και την αναθεώρηση αρκετών σχεδίων, προέκυψε ένα πρόγραμμα 310 έργων. Ο αρχικός προϋπολογισμός του ήταν περίπου 66 δισεκατομμύρια δραχμές (190 εκατ. ευρώ). Η αξιολόγηση της εταιρείας Ευρωσύμβουλοι το Μάιο του 1998, περίπου στο μέσον της κατασκευαστικής διαδικασίας, ήταν -για τις μέχρι τότε δαπάνες- 54 δισ. δραχμές (156 εκατ. ευρώ). Το 1998 εκτίμησαν ότι για την ολοκλήρωση των έργων θα χρειάζονταν 232,6 εκατ. ευρώ, και παρουσίασαν τα ακόλουθα τελικά αριθμητικά στοιχεία:

- Το πρόγραμμα υποδομών κατανεμήθηκε σε 13 δήμους γύρω από το δήμο Θεσσαλονίκης, ενώ περιελάμβανε επίσης μερικά έργα σε μεγαλύτερη απόσταση, όπως ανακαινίσεις σε μοναστήρια του Αγίου Όρους, βυζαντινά ερείπια και αμφιθέατρα εκτός πόλεως.
- Οι συμβάσεις υπεγράφησαν πολύ αργά (η κατασκευή των περισσότερων κτιρίων ξεκίνησε το 1996), γεγονός που συνέτεινε στην απόφαση να χρησιμοποιηθούν διαδικασίες κλειστού διαγωνισμού και επέτρεψε στις κατασκευαστικές εταιρίες να διεκδικήσουν υψηλότερες τιμές. Μετά την υπογραφή τους, οι όροι των συμβάσεων ενθάρρυναν τους κατασκευαστές να ολοκληρώσουν έγκαιρα τα έργα, μερικές φορές εις βάρος της ποιότητας του σχεδιασμού ή της κατασκευής – τουλάχιστον ένα θέατρο χρειάστηκε να κλείσει για επισκευές αμέσως μετά τα εγκαίνιά του.
- Αρκετοί ερωτηθέντες σχολίασαν ότι ο σχεδιασμός δεν έγινε κατόπιν επαρκούς σκέψης. Ως παράδειγμα αναφέρεται η έλλειψη επαρκών μεταφορικών μέσων και χώρων στάθμευσης, σε σχέση με τις νέες υποδομές.
- Λίγα έργα ολοκληρώθηκαν έγκαιρα, με συνέπεια την εκτόπιση του πολιτιστικού προγράμματος. Στους λόγους περιλαμβάνονται η καθυστερημένη υπογραφή συμβάσεων, αδυναμίες στη διαχείριση των έργων, καθώς και η απουσία αυστηρού συστήματος επίβλεψης. Τα περισσότερα έργα υποδομής ολοκληρώθηκαν μέχρι το 2002/2003.



Ευρωπαϊκή διάσταση

- Η Θεσσαλονίκη έδωσε έμφαση στη μετάκληση μεγάλων ευρωπαϊκών ονομάτων και διεθνών καλλιτεχνών στην πόλη, συμπεριλαμβανομένων των U2, του Mstislav Rostropovitch, του Goran Bregovic, του Borisnikof, του Peter Brook και του Robert Wilson. Σε τέτοιου είδους γεγονότα αντιστοιχούσε ένα σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού του προγράμματος –μόνο η συναυλία των U2 κόστισε 3,2 εκατ. ευρώ- παρόλο που ορισμένοι ερωτηθέντες θεώρησαν ότι ήταν χαμηλής προτεραιότητας για πολλά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου.
- Το σχέδιο της μετατροπής της πόλης σε μια «Βαλκανική μητρόπολη» ενισχύθηκε από την πραγματοποίηση εκδηλώσεων σε ελληνικές περιοχές στα εθνικά σύνορα, την ανακοίνωση της Βαλκανικής πολιτιστικής συμφωνίας και από μια νέα πρωτοβουλία του Πατριάρχη σχετικά με τη Μαύρη Θάλασσα.

Χρηματοδότηση και οικονομικά

- Μερικοί ερωτηθέντες υποστήριξαν ότι τα κρατικά κονδύλια καθυστέρησαν να φτάσουν, προκαλώντας καθυστερήσεις στις συμβάσεις και στην πληρωμή των αναδόχων. Αυτός πιθανόν ήταν ένας από τους λόγους που καθυστέρησε η ολοκλήρωση τόσο του προγράμματος υποδομών όσο και του πολιτιστικού προγράμματος.
- Φαίνεται ότι κάποιες από τις κρατικές εισφορές δεν έχουν ακόμη δοθεί. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο οργανισμός παραμένει σε λειτουργία, απασχολώντας προσωπικό επτά χρόνια μετά τη διοργάνωση (αν και η πληρωμή των μισθών καθυστερεί), ενώ εκκρεμούν ακόμη οφειλές προς τρίτους.
- Ένας ερωτώμενος εκτίμησε σε 40 εκατ. ευρώ το ύψος των δικαστικών εξόδων για περίπου τριακόσιες μηνύσεις που αφορούσαν τη διοίκηση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, συμπεριλαμβανομένων κατηγοριών για κακοδιαχείριση και απάτη. Οι περισσότερες υποθέσεις απορρίφθηκαν από τη Δικαιοσύνη.
- Σε αντίθεση με πολλές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες, η Θεσσαλονίκη πήρε χορηγίες από μόλις δύο εταιρίες. Και οι δύο αφορούσαν συγκεκριμένες υψηλού επιπέδου παραστάσεις (του Borisnikov και του Rostropovich) και φαίνεται ότι είχαν μικρή σύνδεση με το έργο της «Θεσσαλονίκη ‘97».

Επικοινωνία, προώθηση και ανταπόκριση των ΜΜΕ

- Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα έτυχε πολύ αρνητικής κάλυψης από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών, που συνεχίστηκε και στη διάρκεια του 1997. Πέρα από τις φήμες που κυκλοφορούσαν τροφοδοτώντας σε μόνιμη βάση αρνητικά δημοσιεύματα, οι ερωτώμενοι ανέφεραν αρκετούς λόγους για τους οποίους η κάλυψη ήταν πιο αρνητική από ό,τι θα έπρεπε: σε αυτούς περιλαμβάνονταν επιχειρηματίες που δεν κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν συμβάσεις για έργα υποδομών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τις θέσεις τους σε εταιρίες ΜΜΕ προκειμένου να επηρεάσουν την κάλυψη, η έλλειψη στρατηγικής για τις σχέσεις με τον Τύπο, και η δημοσιογραφική κάλυψη κάποιων καλλιτεχνών των οποίων τα έργα ακυρώθηκαν.
- Παρόλο που υπήρξαν κάποιες αλλαγές στο προσωπικό ένας ερωτώμενος θεώρησε ότι οι δυσκολίες στην επικοινωνία οφείλονταν περισσότερο στην ανεπαρκή στρατηγική και εξειδίκευση του υφιστάμενου προσωπικού.

Προεκτάσεις επισκεψιμότητας

- Η σύνθεση της τουριστικής αγοράς της Θεσσαλονίκης άλλαξε τη δεκαετία του 1990, παρόλο που δεν υπάρχει σαφής σύνδεση με τη διοργάνωση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Ενώ η επισκεψιμότητα από τη Γερμανία παρέμεινε σταθερή, ο αριθμός των επισκεπτών από τη Γιουγκοσλαβία, τη Βουλγαρία και τη Ρωσία μειώθηκε δραματικά από το 1994 ως το 2000, και αυξήθηκαν οι επισκέπτες από την Κύπρο, τις ΗΠΑ και την Ιταλία.
- Το 1997 υπήρξε μια αύξηση στις αεροπορικές αφίξεις στη Θεσσαλονίκη σε ποσοστό 9% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, η οποία ακολουθήθηκε από (μικρότερες) αυξήσεις το 1998 και το 1999.
- Σύμφωνα με την επίσημη αξιολόγηση, η διοργάνωση έτυχε μεγαλύτερης δημοσιότητας στη Γερμανία, ενώ ακολούθησαν οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Χιλή και η Ιαπωνία.

Κοινωνικές προεκτάσεις

- Το 1997 βοήθησε στην ανάπτυξη των σχέσεων με το Άγιο Όρος, ενώ επίσης δημιουργήθηκε η Αστική Εταιρεία του Αγίου Όρους (για τη συνεργασία μεταξύ της πόλης και των μονών σε πολιτιστικά έργα).
- Αρκετές άλλες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών, της εβραϊκής και της αρμένικης κοινότητας, κέρδισαν μεγαλύτερη προσοχή στην πόλη.

Κληρονομιά και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα

- Τα ολοκληρωμένα έργα έδωσαν στη Θεσσαλονίκη μια πολιτιστική υποδομή, δεύτερη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μετά την Αθήνα. Ιδρύθηκαν αρκετοί πολιτιστικοί οργανισμοί, η λειτουργία των οποίων συνεχίζεται στην πόλη: τα κρατικά μουσεία Σύγχρονης Τέχνης, Φωτογραφίας και Κινηματογράφου, μία νέα όπερα δωματίου, ένα λογοτεχνικό αρχείο της πόλης. Η συλλογή Κωστάκη στεγάζεται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
- Ωστόσο πολλοί οργανισμοί δεν διαθέτουν τα κονδύλια για να λειτουργήσουν με πλήρες πρόγραμμα, και όλοι μαζί έχουν δυναμικότητα αρκετές φορές μεγαλύτερη σε σχέση με το ενδιαφέρον του υφιστάμενου κοινού της πόλης. Ορισμένοι ερωτώμενοι επίσης θεώρησαν ότι κάποιοι χώροι εκδηλώσεων οι οποίοι εξακολουθούν να ανήκουν στο Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο και τους διαχειρίζεται, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη τοπικών προγραμμάτων.

Επίβλεψη και αξιολόγηση

- Το Διοικητικό Συμβούλιο προσέλαβε την Deloitte and Touche ως ελεγκτή αργά κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών.
- Η πλήρης αξιολόγηση των Ευρωσυμβούλων δημοσιεύτηκε το Μάιο του 1998. Έχοντας δουλέψει στο έργο αυτό από το 1996, η εταιρία παρέδωσε μια πολύ αναλυτική έκθεση, η οποία κάλυπτε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, τις υποδομές και τον οικονομικό αντίκτυπο της διοργάνωσης.