ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ

Θαυμασμός, έκπληξη, αλλά και ακροβατισμοί και υπερβολές
κατά την διαχείριση τους.

Η ετήσια Συνάντηση την οποία διοργανώνει το ΥΠΠΟ στην Θεσσαλονίκη, στην διάρκεια της οποίας παρουσιάζεται το σύνολο σχεδόν του αρχαιολογικού έργου των υπηρεσιών του, έχει πάντοτε το ειδικό βάρος και φυσικά το ενδιαφέρον της.

Στην 22η φετινή Συνάντηση κυριάρχησαν, όπως ήταν αυτονόητο τα οκτώ Χρυσά Μακεδονικά στεφάνια, από το Αγορά των Αιγών και τις ανασκαφές στην περιοχή Συντριβανίου, λόγω των εργασιών του Μετρό στην Θεσσαλονίκη.

Όπως είναι αναμενόμενο τα στεφάνια συνοδεύονται και από άλλα πολύτιμα και λαμπρά ευρήματα από χρυσό, δοχεία, γυαλί, χαλκό, κοσμήματα και αντικείμενα καθημερινής ζωής.
Οι ανασκαφές και τα ευρήματα των περιοχών από όπου θα διέρχεται το Μετρό, έθεσαν με ένταση το πρόβλημα των ανασκαφών που τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται στην χώρα, λόγω της χρηματοδότησης μεγάλων οδικών κυρίως έργων και της αναμενόμενης «συνάντησής τους με αρχαιολογικούς χώρους.

Τα στατιστικά στοιχεία μιλούν για «ανασκαφές» πρωτοφανούς έκτασης κατ ταχύτητας, έτσι ώστε η αρχαιολογική υπηρεσία, παρά την ενίσχυση και την απελευθέρωση της από τις ισχύουσες δεσμευτικές ρυθμίσεις του αρχαιολογικού νόμου, να αδυνατεί να ανταποκριθεί σωστά και με την δεοντολογία των όρων μιας ανασκαφής, κάτω από την πίεση των εξελισσόμενων έργων, όπου κάθε καθυστέρηση, έστω και μιας ημέρας κοστίζει μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ.

Και δεν είναι μόνο αυτό.

Τα ευρήματα, η προσέγγιση των οποίων ασφαλώς δεν γίνεται με τους ρυθμούς και τις τεχνικές που απαιτούνται συσσωρεύονται βιαστικά σε αποθήκες, που επιλέχθηκαν πρόχειρα, ειδικά για τον σκοπό αυτόν και φυσικά δεν αφήνουν περιθώρια καταγραφής συντήρησης, ταύτισης,. Για την οργανωμένη έκθεση τους φυσικά δεν μπορεί να γίνεται λόγος.

Και όπως υποστηρίζουν διακεκριμένοι αρχαιολόγοι, καθώς χρόνος μελέτης τους δεν υπάρχει και άρα η δημόσια επιστημονική παρουσίαση τους δεν γίνεται κατορθωτή, τα ευρήματα ουσιαστικά «ξαναθάβονται» στα κιβώτια κάποιων ασφυκτικά γεμάτων χώρων αποθήκευσης..

Καλά όλα αυτά και κατανοητά νομίζω.

Από την άλλη όμως ας σκεφτούμε για λίγο το ενδεχόμενο να επικρατούσε τελικά η άποψη ότι δεν μας χρειάζεται ένα βαρύ υπόγειο Μετρό, αλλά ένα επιφανειακό μέσο σταθερής τροχιάς.
Μην ξεχνάμε πως για είκοσι και πλέον χρόνια αυτό το ερώτημα ταλαιπωρούσε την πόλη.
Το έδαφος σ όλη την έκταση από το Βαρδάρι μέχρι την Νέα Ελβετία θα παρέμενε «αδιατάρακτο» κατά την φράση των αρχαιολόγων.

Καμιά έρευνα, πολύ περισσότερο στο βάθος του Μετρό δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με αποτέλεσμα, όχι μόνο την μη ανακάλυψη των χρυσών στεφανιών, αλλά το σημαντικότερο νομίζω την παντελή αδυναμία έρευνας των αλλεπάλληλων στρωμάτων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, με τις χιλιάδες πολύτιμες ιστορικές, κοινωνικές πολεοδομικές και κατασκευαστικές πληροφορίες που μας παρέχονται, λόγω της ασφυκτικής ανοικοδόμησης

Στο περιθώριο όλων αυτών των προβλημάτων οι αρχαιολόγοι αναδεικνύουν δίνοντας του μια επιτακτική προτεραιότητα, την αδυναμία να τους να παρουσιάσουν όλο αυτόν τον πλούτο, που έβγαλαν από το σκοτάδι και την λήθη των αιώνων και να το κάνουν κτήμα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, αλλά και παιδεία και χαρά, των σύγχρονων ανθρώπων.

Και εκεί προκύπτουν προβλήματα, των οποίων η λύση είναι σύνθετη. Χρονοβόρα και πολυδάπανη.

Που θα εκτεθούν τα λίγα έστω αλλά εξαιρετικής σημασίας και κάλλους ευρήματα;
Θα αναφερθώ μόνο στα στεφάνια και τα άλλα ευρήματα των ανασκαφών του Μετρό.

Η αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία φαίνεται να προκρίνει την ιδέα μιας ξεχωριστής ειδικά στα ευρήματα αυτά αφιερωμένης ,μόνιμης έκθεσης. Προτείνει μάλιστα για τον σκοπό αυτόν το Γενή Τζαμί, το παλαιό αρχαιολογικό Μουσείο, όπως ήταν γνωστό για ένα διάστημα, μέχρις όρου αποκτήσει και πάλι το πραγματικό του όνομα. Μια και εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα στεγάστηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης.

ΟΙ άλλες δύο απόψεις, με θεωρητική και ιστορική υποστήριξη, προτείνουν είτε την μουσειολογική ενσωμάτωσή τους στην αντίστοιχη ενότητα της Θεσσαλονίκης του Αρχαιολογικού Μουσείου, είτε ως περιοδική έκθεση στο ίδιο Μουσείο.

Νομίζω πως και οι δύο ιδέες έχουν μια ειδική βαρύτητα.

Και αυτό γιατί θα έχουν την άριστη υποστήριξη, τεχνική, μουσειολογική και επικοινωνιακή ενός μεγάλου Μουσείου, του κατ εξοχήν Αρχαιολογικού Μουσείου στο κέντρο της πόλης, που εκεί προγραμματίζουν την επίσκεψη τους σχολεία, το κοινό και ξένοι επισκέπτες, και δεύτερο θα εμπλουτίσουν την περίοδο στην οποία αναφέρονται ,της ιστορίας της Θεσσαλονίκης.

Αν η πρόταση της ΙΣΤ Εφορείας Προϊστορικών και ιστορικών Αρχαιοτήτων, βρει ανταπόκριση στο ΥΠΠΟ τότε θα βρεθούμε μπροστά σε μια σειρά από προβλήματα και εμπλοκές, για τις οποίες στα προσεχή χρόνια το μόνο σίγουρο είναι ότι θα απορούμε και θα μετανιώνουμε.

Θα αφαιρεθεί αναγκαστικά το Γενή Τζαμί από την πολύτιμη συμβολή του σ αυτό που ονομάζουμε πολιτιστική υποδομή της Θεσσαλονίκης, και των μοναδικών δυνατοτήτων του να φιλοξενεί ειδικά εικαστικά και άλλα γεγονότα.

Θα απαιτηθεί ασφαλώς μεγάλος χρόνος για να σχεδιαστεί εκεί ένα Μουσείο «ευρημάτων Μετρό» τόσο για την Μουσειολογική-μουσειογραφικη οργάνωση, όσο και φυσικά την εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων διαμόρφωσης, οργάνωσης και λειτουργίας. Αν κάποιος μπορούσε να έχει την εποχή αυτή μια σαφή και ειλικρινή εικόνα των οικονομικών των Μουσείων, θα ανατρίχιαζε για το τι επρόκειτο να συμβεί.

Φυσικά ο επισκέπτης που επισκέπτεται το Αρχαιολογικό Μουσείο, ελάχιστο ενδιαφέρον θα έχει στην συνέχεια να επισκεφτεί και ένα μικρό συμπλήρωμά του στην Ανατολική Θεσσαλονίκη.

Στο βάθος διακρίνω, αν δεν κάνω λάθος, τα υπολείμματα του «ομφάλιου ρόλου» που κάποτε συνέδεε την Αρχαιολογική υπηρεσία με το Αρχαιολογικό Μουσείο, που αποτελούσαν μια ενότητα αρχαιολογικής υπηρεσίας..

Αλλά αυτό με τίποτε δεν μπορεί να δικαιολογήσει ότι τα ευρήματα του ανασκαπτικού έργου της αρμόδια αρχαιολογικής υπηρεσίας δεν κατευθύνονται αυτόματα στο «απόθεμα» του Αρχαιολογικού Μουσείου.

Άλλο βέβαια αυτό και άλλο π.χ. το μικρό Μουσείο Εκθετήριο που ετοιμάζεται στην Αρχαία Ρωμαϊκή Αγορά.

Εκεί η Έκθεση και ο αρχαιολογικός χώρος αποτελούν μια λογική ενότητα.

Γιατί συνεπώς απορρίπτεται η ιδέα της έκθεσής τους στον εντυπωσιακό χώρο εκθέσεων που ετοιμάζεται στο Αλκαζάρ για να φιλοξενήσει το σύνολο των ευρημάτων της ανασκαφής του Μετρό; Μήπως γιατί θα υπάρξουν, θα συγκατοικήσουν ευρήματα Αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά , Οθωμανικά, πιθανόν και νεώτερα;

Υ.Γ.1

Τα χρυσά στεφάνια, κλέβουν τις εντυπώσεις, αλλά το σύνολο των άλλων ευρημάτων πλουτίζουν τις πληροφορίες μας και στοιχειοθετούν, ή ξαναγράφουν την ιστορία. Γι αυτό δίνουμε πιθανόν μεγαλύτερη των όσων δικαιούνται σημασία σ αυτά.

Υ.Γ. 2
Η απόδοση των στεφανιών από τις ανασκαφές στην Αγορά των Αιγών στα παιδιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Αλέξανδρο Δ΄ και τον νόθο Ηρακλή, που δολοφόνησε ο Κάσσανδρος, είναι νομίζω μια βιαστική ερμηνεία. Κυρίως γιατί δεν τα συνοδεύουν ακόμη οι πληροφορίες και τα στοιχεία, αναγκαία και αδιαμφισβήτητα, ώστε να «γραφεί αυτό το κομμάτι της ιστορίας» χωρίς αμφιβολίες και διαψεύσεις.

Τις αντιρρήσεις τους άλλωστε εξέφρασαν άμεσα οι αρχαιολόγοι Μιχ. Τιβέριος και Κ. Σισμανίδης.

Το τόνισε νομίζω και η ίδια η αρχαιολόγος η Χρύσα Παλιαδέλη μαθήτρια και συνεργάτης του Μανώλη Ανδρόνικου, επιστήμων με λαμπρό αρχαιολογικό και εκπαιδευτικό έργο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.

Υ.Γ.3

Χωρίς να είναι αυτός ο λόγος της διαφωνίας μου για το Γενή Τζαμί, διατηρώ την ελπίδα ότι κάποια στιγμή, η ηγεσία αυτής της πόλης, θα αποδώσει το μουσουλμανικό μνημείο στην υπηρεσία των θρησκευτικών αναγκών των μουσουλμάνων της πόλης, έστω και στις μεγάλες γιορτές τους.